Op onze laatste dag in Cambodja bezochten we het Genocide Museum in Phnom Penh en de Killing Fields, net buiten de stad. Martelkamers, schokkende foto’s, resten kleding, stapels schedels en botten. In de periode 1975-1979 heeft de Rode Khmer zo ongeveer een derde van de bevolking van Cambodja uitgeroeid. Pol Pot wilde een staat die door landarbeiders werd geleid. Schrijvers, kunstenaars, wetenschappers, leraren: iedereen die niet met zijn handen werkte was verdacht. De bevolking van Phnom Penh juichte toen de Rode Khmer binnentrok, maar de euforie was van korte duur: een paar dagen later werd iedereen de stad uitgejaagd, want stedelingen hoorden ook bij de vijand. Zelfs het dragen van een bril kon je al letterlijk de kop kosten, want dan was je een intellectueel. Populisme is van alle tijden en kan zeer kwaadaardige vormen aannemen. 
Ja, als je op deze helse plaatsen rondloopt, ga je vanzelf verbanden leggen. Ik heb Auschwitz bezocht, Bergen Belsen. Allemaal herdenkingsplaatsen van het kwaad. Serene, ingetogen plekken waar wij mensen rekenschap afleggen van onze eigen onmenselijkheid. 
Een uitspraak van Pol Pot: als je de boom wil vernietigen, moet je die met wortel en al uitrukken. Als er een ‘verrader’ in een familie zit, moet je de hele familie doden, tot de kinderen aan toe. Een uitspraak van de Israëlische president Herzog: er zijn geen onschuldige Palestijnen. Intussen zijn er in Gaza duizenden kinderen gedood.
De Killing Fields is een park geworden. Er lopen paden doorheen. Er staat een boom waartegen babyschedels kapot werden geslagen. Het is een mooie boom. Er komt altijd een moment van herdenken. Er zullen altijd mensen zijn die de namen verzamelen van hen die ontmenselijkt werden. In Phnom Penh hangen honderden foto’s van slachtoffers. Op het Holocaustmonument in Amsterdam staan duizenden namen. Eens zal er in Gaza een museum verrijzen, een stille plek waar de namen genoemd worden van de kinderen die zijn vermoord. Je moet entree betalen, maar die is inclusief audiotour. Er komt een tijd dat ook deze geschiedenis wordt samengevat en je via je headset de verhalen kunt horen van degenen die er getuige van zijn geweest.  
En intussen draait de wereld door en ontstaan er nieuwe rotte plekken waar de stilte nog niet is ingetreden.